Hoaxes: Nessie en Bigfoot

Een wereldberoemd voorbeeld van een mythisch wezen is het Monster van Loch Ness: in een meer in Schotland zou een enorm prehistorisch monster leven.
Toegegeven, het meer is erg diep, maar het zou nooit genoeg te eten opleveren voor zo’n enorm dier. Wel levert het veel eten op voor de mensen die rondom het meer wonen en werken. Het verhaal trekt veel toeristen aan die voor werkgelegenheid zorgen. Een aantal jaren geleden kwam de waarheid aan het licht: Nessie, het liefkozende naampje van het monster, is een zogenaamde hoax. De foto’s die de legende de wereld in slingerden waren in scene gezet door twee grappenmakers.

Er is nog zo’n favoriete hoax: BigFoot oftewel Yeti, een enorme aapachtige tussen de 1.80 en 2.50 m die in Noord-Amerika zou leven. Ook hier zijn foto’s van gemaakt en zelfs een kort filmpje, maar het vermoeden is dat de aap in werkelijkheid een verkleed mens is. En dat de makers van de foto’s en films heel graag hun one minute of fame krijgen, oftewel in de spotlight van de media willen staan. En toch zijn er veel mensen die in deze verschijningen geloven.

Friedrich Justin Bertuch, Bilderbuch fur Kinder, 1790-1830 Fabelwesen

Fascinerend!

Hoe komt het toch dat mensen gek zijn op verhalen over fantasie dieren, het spannend vinden te geloven dat er dieren met onnatuurlijke eigenschappen bestaan? We noemen die fantasiedieren ook wel mythische wezens omdat er mooie verhalen omheen worden geschreven. Sommige mythes zijn al heel oud en vormen nog steeds een bron van inspiratie voor verhalen, rituelen, films en kunst. Laten we eens kijken naar soorten mythische wezens en hun eigenschappen.

Hybride wezens

Sommige mythische dieren zijn een samenstelling van verschillende bestaande dieren, dit noemen we hybride wezens. En die kun heel ingewikkeld in elkaar zittten...

Een bekend voorbeeld is de Chimaera, een mythisch wezen uit het oude Griekenland. Hij wordt uitgebeeld met het hoofd van een leeuw, een extra hoofd van een geit op zijn rug en zijn staart is een slang. Die slangenstaart kom je vaker tegen bij mythische dieren.

Chimaera is geen lieverdje, volgens de verhalen kondigt hij onheil aan zoals natuurrampen en schipbreuken. Je kon hem dus maar beter niet tegenkomen. De Chimaera is in goed gezelschap van zijn broers en zussen. Eén daarvan is Cerberus, een hond met drie koppen die de toegang tot de onderwereld bewaakt. De andere is Hydra, een veelkoppig watermonster, een samenstelling van een draak en een slang. Sla je er één kop af, dan groeien er twee voor in de plaats aan! Veel mythische wezens hebben meer dan één kop, voor een extra angstaanjagend effect. Heel soms worden ook echt meer koppige dieren geboren, maar die zijn (gelukkig!) niet zo angstaanjagend als in de mythische verhalen.

De Chimera van Arezzo, een Etruskisch beeld in het Nationaal Archeologisch Museum in Florence

De griffioen is ook zo’n hybride: hij bestaat maar liefst uit het lichaam van een leeuw (het sterkste dier op de grond), de kop en vleugels van een arend (de koning onder de vogels), de oren van een paard en zijn manen zijn gemaakt van vissenschubben. Door de combinatie van leeuw en arend wordt hij gezien als de heerser over de aarde en de lucht.

De griffioen in Alice in Wonderland

Paardachtige wezens

Veel mythische wezens zijn variaties op paarden, vooral door hun elegantie en snelheid. Zo kennen we Pegasus, het vliegende paard waar de Griekse held Hercules op zou rijden. Doordat hij prachtig wit en indrukwekkend is, is Pegasus heel populair in tekenfilms en sprookjesboeken.

 

Maar ook de eenhoorn is een mythisch paard dat zeer tot de verbeelding spreekt. Met zijn lange, gedraaide hoorn op zijn voorhoofd staat hij symbool voor zuiverheid. Men dacht dat deze hoorn geneeskrachtige gaven had, een idee dat veel mensen nog steeds hebben bij de hoorn van de neushoorn.
De eenhoorn staat ook voor strijdlust en dapperheid en daarom komt hij vaak voor in familiewapens maar ook in het wapen van steden, zoals het stadje Hoorn in Noord-Holland en landen, zoals het Verenigd Koninkrijk.

En dan is er ook nog de hippogrief, een gevleugeld fabeldier met het lichaam en de staart van een paard en de vleugels en voorpoten van een adelaar. Scheurbek uit de Harry Potter films is de bekendste hippogrief. De hippogrief en de griffioen worden vaak met elkaar verward, maar zijn beide indrukwekkend.

Mensachtige wezens

Naast de hybride mythische wezens die uit verschillende dieren bestaan, zijn er ook mythische wezens die een combinatie zijn van een mens en dier. Dit is eigenlijk waar jij van droomt als je als mens zou willen vliegen of heel lang onder water wilt zwemmen. Eigenlijk vormden deze dromen de basis voor uitvindingen om als mens de lucht in te gaan (zoals vliegtuigen en parapenting) en materiaal om te kunnen duiken (onderzeeboot, duikflessen).

Een paar van de bekendste combinaties van mens en dier zijn de zeemeermin, de centaur, de faun en de sfinx.

We kennen veel verhalen waarin zeemeerminnen voorkomen. Haar bovenlichaam is een vrouw, maar in plaats van benen heeft zij een vissenstaart. De mannelijke vorm van de zeemeermin, de meerman, komt veel minder vaak voor. Tegenwoordig is de zeemeermin vooral bekend van het sprookje De Kleine Zeemeermin van Hans Christian Andersen dat door Disney verfilmd is.

John Collier The land baby

 

De Centaur is een echt paardmens, met het lichaam van een paard en de hals en het hoofd van een mens. Het is geen lieverdje, de Centaur is best een ruwe, brute figuur die in groepjes in bossen leeft. Hij wordt meestal afgebeeld met een boog of een knuppel, dus geheel voorbereid op de strijd.

Een centaur in de façcade van de basilique Sainte-Marie-Madeleine de Veçzelay Afbeelding: Vassil

Een mythisch wezen met een wat vrolijker karakter is de faun. Je ontmoet hem in de films van De Kronieken van Narnia en van Percy Jackson: hij ziet er aan de bovenkant uit als een mens maar loopt op de achterpoten van een paard of een geit. Hij wordt vaak afgebeeld met een panfluit of fluit.

Een sfinx is een mythisch wezen dat bestaat uit het hoofd van een vrouw en het lichaam van een adelaar, maar soms ook het hoofd van een man met het lichaam van een leeuw. Volgens de latere verhalen is de sfinx in staat om moeilijke raadsels te verzinnen, vaak moet iemand die oplossen voordat hij ergens naar binnen mag. Daarom staan er vaak beelden van sfinxen bij de ingang van gebouwen, denk maar aan de pyramiden van Gizeh.

Of “gewoon” jezelf zijn

Tot slot zijn er ook mythische dieren die gewoon zichzelf zijn (voor zover je daarvan kan spreken als je een verzonnen dier bent...). De bekendste daarvan zijn de draken, die eigenlijk een fantasie zijn op reptielen, maar dan vuurspugend door het leven gaan. Soms worden ze als hybride getekend en dan hebben ze bijvoorbeeld de kop van een arend of een leeuw. In de Europese verhalen moeten ze vaak verslagen worden door een dappere held, zoals St. Joris en koning Arthur en Lancelot, maar ook Alice in Wonderland neemt het op tegen een draak.
In de Chinese cultuur hebben draken een veel positievere rol. Ze zijn de god van het water, daarom zie je ook veel Chinese drakenboten waarmee races worden gehouden. En met de beroemde drakendansen worden symbolisch boze geesten verjaagt.

Ook de feniks is ‘gewoon’ zichzelf, maar dan wel in meervoud. Dit fabeldier uit de Griekse en Chinese mythologie kan elke keer opnieuw geboren worden. Op het eind van zijn leven vliegt hij in brand, waarna hij weer oprijst als kuiken uit zijn eigen as. Hoe cool is dat!

​

Kaiki-choju_Fuhsi: een mythisch wezen uit Japan

Een bron van inspiratie

Je ziet dat de variatie aan mythische wezens heel groot is, want dit is nog lang niet alles. Mythische wezens in al hun soorten en maten zijn een bron van inspiratie. Denk maar aan de vele sprookjes en verhalen waarin ze nog steeds voorkomen. Je herkende in dit themaverhaal vast veel wezens die een rol spelen in de Harry Potter boeken en films! Als je houdt van Griekse mythen en sagen dan ontmoet je er nog veel meer. Maar denk ook aan je Pokemon kaarten en de Pokemon filmpjes. En in computerspellen zoals World of Warcraft en spellen als Dungeons & Dragons of je Nintendo en Wii-spellen komen veel mythische dieren voor. En in veel kunstwerken en gebouwen vind je ook afbeeldingen van mythische wezens. Let er maar eens op en kies je eigen favoriet!