Vele soorten en maten

Bladeren, ze zijn er in allerlei soorten en maten. De diversiteit is zo groot dat je door de bladeren het bos niet meer ziet... Ga maar eens in de Heemtuin kijken, daar staat een grote diversiteit aan bomen en planten. Je zult je verbazen! Voor sommige mensen is het herkennen van bladeren een hobby. Anderen denken meteen aan eten. Of aan onderdak. Of aan de chemische processen die bladeren uitvoeren. Waar denk jij aan als je het woord blad hoort?

De basis

Een boomblad bestaat uit een bladschede, een bladsteel en een bladschijf. Dit is de eenvoudigste manier om een blad te beschrijven.

Die bladschede is het stukje waarmee het blad aan de tak zit. De bladsteel is het stukje tussen de tak en het blaadje zelf. En dan kom je dus bij de bladschijf, die bestaat uit de nerven en het bladmoes van het blad.

Die nerven zijn heel belangrijk. Ze zorgen niet alleen voor de ondersteuning van het bladmoes (het vlakke bladdeel), ze zorgen ook voor de aanvoer van water en voedingsstoffen. Dit gebeurt aan de bovenkant van de nerf. Aan de onderkant van de nerf vindt de afvoer van assimilaten plaats. (je leest hier

Bladlitteken op een walnoottak
(foto: Rasbak)

meer over in het stukje "gebruik van bladeren"). In feite zijn de nerven dus de bloedvaten van een blad. Dat kun je ook goed zien op die plekjes waar een blad van een boom is afgevallen. Als je goed kijkt, kun je de plekjes zien waar de nerven in verbinding met de tak stonden: een soort bloedvlekjes. Kijk maar naar de foto van de walnoottak: daar is duidelijk het bladlitteken te zien.

Op de foto van de begonia kun je de nerven heel goed zien omdat het bladmoes van het begoniablad is verdwenen. Ook de lampionplant laat bij verdroging van het bladmoes goed zijn kale nerven zien! Het lijken wel fijne stukjes goud- en zilverwerk, zo mooi.

Bladeren herkennen

v.l.n.r. parallelnervig Engels raaigras,
kromnervig hostablad,
Veernervige haagbeuk (foto: Rasbak)

Sommige bladeren kennen we allemaal: het kastanjeblad, het eikeblad, de lindebladen. Maar wat als je het blad niet kent? Om een blad te herkennen, kijken de experts naar heel veel kenmerken. De belangrijkste waar je mee start is toch wel de bladvorm. Wil je het makkelijk maken, dan zeg je dat een blad rond, ovaal of langwerpig is, of naaldvormig en misschien kom je nog wel op hart-, nier- of ruitvormig. Maar experts kijken nog veel nauwkeuriger, die meten de doorsnede van een blad en kijken ook naar de manier waarop de steel aan het blad vastzit. Zo komen ze wel op 25 verschillende basisvormen voor een blad uit!

foto: JanB46

Je kunt ook kijken of het blad insnijdingen heeft. Zo lijkt het blad van de zomereik sterk op een veer, en heet dan ook veerspletig. Verder kun je nog naar de bladrand, de bladtop en -voet en de bladnerven kijken.
Een paar verschillende bladnerven zie je op de foto’s van het engels raaigras (parallelnervig) en een hostablad (kromnervig) en de haagbeuk (veernervig).

Kortom: bladeren hebben heel veel kenmerken, te veel om hier allemaal te noemen of te laten zien, maar kijk maar eens op http://nl.wikipedia.org/wiki/Bladvorm.

foto: Rasbak

Opbouw van een blad

Een blad lijkt heel plat, maar zoals je in hierboven kunt zien, bestaat hij eigenlijk uit verschillende laagjes.

Aan de buitenkant zitten de huidmondjes. Die mondjes zijn de open verbinding van het blad met de buitenlucht. Het zijn echt mondjes die open en dicht kunnen Hierdoor ‘ademt’ het blad, waarbij er verdamping van vocht plaatsvindt.

Je kunt je voorstellen dat bladeren in de woestijn hun huidmondjes zoveel mogelijk dicht houden, want anders verdampt het vocht dat ze in zich hebben. En dat hebben ze zelf hard nodig om te groeien. Daarom hebben cactussen en vetplanten dikke bladeren waardoor het vocht dat ze in zich hebben zo goed mogelijk vast kunnen houden.

Heel bijzondere bladen vind je bij de vleesetende planten: die kunnen hun bladen tegen elkaar aan klappen zodra er een insect op zit. Of hun bladen zijn zo kleverig dat het insect niet meer weg kan vliegen en ter plekke wordt verteerd.

Bladfabriekje

Bladeren kunnen iets heel bijzonders: ze gebruiken lichtenergie om koolstofdioxide om te zetten in koolhydraten. Dat noemen ze fotosynthese. Daarom zijn we zo blij met alle bossen, oerwouden en planten op de wereld. Want die bladerfabriekjes zijn heel belangrijk in het schoon houden van de lucht die wij inademen. Over koolstofdioxide hoor je vaak in het nieuws, dan wordt vaak de term CO2 gebruikt. Er komt steeds meer CO2 in de lucht, wat bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Dus verzinnen we allerlei manieren om de CO2 te verminderen. Van nature leveren bladeren daar dus al een belangrijke bijdrage aan! En dat alleen al omdat ze zelf dus die CO2 omzetten in voedingsstoffen (koolhydraten zoals suikers) waar de boom en zijzelf van groeien. En daarbij komt zuurstof vrij, die wij en de dieren weer kunnen inademen.

Gebruik van bladeren

Van nature zijn bladeren dus al fabriekjes op zich. Maar ze zijn ook erg nuttig voor de mensen en dieren. Die maken op veel manieren gebruik van bladeren. We kiezen er hier maar een paar van uit.

Culinair

Bladeren zijn een belangrijke bron van voedsel voor mensen en dieren. Als mensen eten we ze rauw (spinaziesalade, mmm!) of gekookt (koolbladeren, boerenkool). Of wat dacht je van een kopje brandnetelthee? Coca-cola is ooit begonnen als aftreksel van coca-bladen.

Dak van palmbladeren

foto: AlejandroLinaresGarcia

Huisvesting

Als je ooit verdwaald raakt in afgelegen gebied, dan is dat hopelijk een gebied met bomen of struiken met bladvormen waar je een afdakje mee kunt maken. Lekker tegen de zon of de regen. Van oudsher worden bladeren al gebruikt voor de daken van huizen. Vooral palmbladeren lenen zich hier goed voor.

Geneesmiddelen

Veel bladeren hebben een medicinale uitwerking. Zo werd de tabaksplant in eerste instantie gebruikt als geneesmiddel vanwege zijn verdovende werking. Ook nu nog wordt het roken van wietbladeren gebruikt voor mensen die bijvoorbeeld chronische pijn hebben. Bij natuurvolkeren is de medicijnman- of vrouw diegene die precies weet welke bladeren en kruiden een geneeskrachtige werking hebben.

Kleding

Grote bladen zijn ontzettend handig om een rokje van te maken, bij volken die nog in de natuur leven zie je dat dan ook. Even plukken, touwtje erom en klaar! Overigens, touw wordt ook van bladen gemaakt. Zoals de agavebladeren die bewerkt worden om sisaltouw van te maken.

Bladeren als beroep en hobby

Een voorbeeldblad uit een herbarium

Musea (zoals Naturalis) en organisaties voor natuuronderzoek (zoals een botanische tuin of een universiteit) maken collecties van bladeren om de soorten te onderzoeken. Die collectie noem je een herbarium (hier zitten meestal ook bloemen bij). De bladeren worden gedroogd om ze goed te bewaren of ze worden op alcohol bewaard. Er wordt tegenwoordig hard gewerkt om deze collecties ook via internet te laten zien. Kijk maar eens op http://vstbol.leidenuniv.nl/ van het Naturalis Biodiversity Centre. Sommige collecties bevatten wel 100.000 soorten!

Tip: Leafsnap is een app om bladeren/bomen
te herkennen, voor op je mobiele telefoon

Als je belangstelling hebt voor bladeren, dan vind je het misschien leuk om zelf een herbarium te maken. Je droogt de bladeren in een plantenpers of tussen kranten of koffiefilters met daarop iets zwaars. Na een tijdje is het blad goed gedroogd en kun je hem op papier plakken. Je schrijft er dan de naam van het blad bij, de vindplaats, en de datum dat je hem gevonden hebt.

Voor het bepalen van de soort kun je een app voor op je mobiele telefoon gebruiken die Leafsnap heet. Maar..... pas op met gedroogde bladeren: kijk nog eens goed naar de foto’s van de begonia en de lampionblad.....het kan zijn dat je bij het drogen alleen de nerven van het blad over houdt!

Bladeren in de herfst

Waar denk jij aan als je het woord blad hoort? Die vraag stond aan het begin van dit themaverhaal. Zelf denk ik aan de prachtige kleuren van bladeren in de herfst. Aan het dikke tapijt van gevallen bladeren op de bosgrond. Lekker doorheen struinen, een stapeltje maken en ertegen aanschoppen of handenvol bladeren hoog in de lucht gooien. Maar je kunt ook een engeltje maken door er op je rug in te gaan liggen en je armen en benen naar elkaar toe en van elkaar af te bewegen. Herfstbladeren zijn ook geweldig knutselmateriaal voor een krans, een herfstslinger of een herfstmobile. Heb je er al zin in?